Hayatta her şeyi öğreniyor insan. Zamanla kalıplaşıyor öğrendikleri. Bazen doğru bazen yanlış birçok şeyi kazıyor hafızasına. Ve bu bilgiler yer ediyor zihinlerde. Hayat o kalıplar dahilinde ilerliyor.
Öğretilmiş çaresizlik; canlıya zamanla aşılanan duyguların veya olguların o canlının hayatını belirleyecek, yaşam tarzını şekillendirecek kurallara dönüşüyor. Bunu bir hikayeyle açıklayalım:
Bilim adamları bir akvaryumun içerisine bir köpek balığı bırakıyorlar. Bu köpek balığı özgürce akvaryumda geziyor. Daha sonra akvaryumu bölüyorlar ve bölmeye küçük bir balık bırakıyorlar. Köpek balığı içgüdüsel olarak küçük balığa hamle yapıyor. Aradaki cam onun küçük balığa ulaşmasını engelliyor. Köpek balığı durmak usanmak bilmeden balığa saldırıyor. Ama nafile… Arada ne olduğunu kestiremediği bir cisim onu engelliyor. Daha sonra köpekbalığı vazgeçiyor. Saldırılarını yavaşlatıyor. Ve bir süre sonra denemekten de vazgeçiyor. Kendine ayrılan bölümde açlığı ile baş başa kalıyor.
Bir süre sonra bilim adamları aradaki bölmeyi kaldırıyorlar. Köpek balığı artık küçük balığı yiyemeyeceğine o kadar inanmıştır ki saldırmıyor bile. Aç kalmaya devam ediyor. Küçük balık ile birlikte yaşıyor ama ona saldırmıyor. İşte bu ”Öğrenilmiş Çaresizlik” dir.
Bir de şu boyuttan bakalım. Köpek balığının bir yavrusu oldu. Yavru köpek balığı biraz büyüdükten sonra iç güdüsel olarak küçük balığa saldırmaya yeltenecektir. Tam bu noktada baba köpek balığı deneyimlerine dayanarak müdehale edecektir. ” Dur, oğlum ” . ”O balık yenmez” . Baba köpek balığı geçmişteki deneyimlerini aynı şekilde oğluna aktaracaktır. Oğul köpek balığı da babam kötülüğümü düşünmez vardır bir bildiği düşüncesi ile küçük balığa saldırmayacak ve açlığına mahkum olacaktır. Bu da ” Öğretilmiş Çaresizlik” tir.
Aşağıdaki videoda bir öküz bulunuyor. Bu öküz arabasını kendi başına boynuna geçirerek yürümeye hazır hale getiriyor. Bir nevi boyunduruğu kendi başına kendisi geçiriyor. Bu öğrenilmiş çaresizliktir.
Köylerde bu arabalara bağlayacak öküzleri eğitirken buzağı halinde iken arabanın yanına bağlıyorlarmış. Bu sayede buzağı daha küçükten ne yapması gerektiğini öğreniyor. Bir gün o da bu boyunduruğun altına girecek. Onun görevi bu. O buna inanmıştır. Ve siz bunu değiştiremezsiniz. Bu da öğretilmiş çaresizliktir.
Öğretilmiş çaresizliğe birkaç örnek fotoğrafı da aşağıda sizlerle paylaşıyorum. Alttaki fotoğrafta yaklaşık bir tonluk bir öküz el kadar bir çocuğun beline bağlı. İstese tek bir hamlesinde o çocuğu havaya fırlatabilir. Ama o bunu yapamayacaktır. Çünkü öküz özgür olamayacağına inanmıştır bir kere.
İnsanlar bazı konularda o kadar çaresizliğe bürünmüşlerdir ki geçmişte yapamadıkları, ve ya geçmişteki olumsuz deneyimleri onların hayatlarını şekillendirir olmuştur. Ve bu hayat tecrübeleri aynı şekilde gelecek nesillere doğru ilerlemiştir. Bunda ailelerin de payı büyüktür. Başarısız bir baba başarılı bir evlat yetiştireceğini düşünemez. Bir işe kalkışacaklarına ” bizim etimiz ne budumuz ne” , ve ya ”biz bunun altından kalkamayız” gibi öğrenilmiş çaresizlikler çıkar hemen ortaya. Aslında denesek… Belki geçmişte alehimize olan koşullar şimdi lehimizedir.
Günümüzde dünyanın bir çok yerinde öğrenilmiş ve öğretilmiş çaresizliğin izlerini yaşıyoruz. Bazen büyüklerimiz, bazen din adamları bazen devlet adamları bazense kendi içimizden bu duyguları ortaya çıkarıyoruz. Aslında bizi bu duygulara bağlayan sadece hislerimiz. Dinimiz de bunu emretmiyor mu. Sen dene elinden geleni yap gerisini Allah’ a bırak. Ama vazgeçme. Asla vazgeçme.
Belki vazgeçtiğimiz gün şartların lehimize döndüğü gündür. Belki zorlamayı bıraktığımız gün o kapının açıldığı gündür. Asla pes etme.
Google' dan gelen aramalar:caresizlik status⋆yaşam makaleleri⋆
Yorum Gönder